Οι άπνοιες στον ύπνο είναι μια σοβαρή διαταραχή, η οποία συμβαίνει όταν η αναπνοή ενός ατόμου διακόπτεται κατά τη διάρκεια του ύπνου. Άτομα με άπνοιες στον ύπνο σταματούν να αναπνέουν επανειλημμένα κατά τη διάρκεια του ύπνου τους, συχνά εκατοντάδες φορές.
Υπάρχουν δύο τύποι άπνοιών κατά τη διάρκεια του ύπνου:
Οι αποφρακτικές άπνοιες είναι οι πιο συχνές από τις δύο. Εμφανίζονται ως επαναλαμβανόμενα επεισόδια πλήρους ή μερικής απόφραξης (στένωσης) των ανώτερων αεραγωγών κατά τη διάρκεια του ύπνου. Κατά τη διάρκεια ενός επεισοδίου αποφρακτικής άπνοιας, οι μύες του διαφράγματος και οι θωρακικοί μύες εργάζονται σκληρότερα, προσπαθώντας να άρουν την απόφραξη και να αποκαταστήσουν τη βατότητα των ανώτερων αεραγωγών. Η αναπνοή συνήθως επανέρχεται με ένα δυνατό ξεφύσημα ή ένα έντονο ήχο ροχαλητού ή ένα τράνταγμα του σώματος.
Στις κεντρικές άπνοιες, οι αεραγωγοί δεν κλείνουν ούτε στενεύουν, αλλά ο εγκέφαλος, λόγω δυσλειτουργίας στο κέντρο του ελέγχου της αναπνοής που βρίσκεται στο κεντρικό νευρικό σύστημα (στο στέλεχος), αποτυγχάνει να βηματοδοτήσει τους μύες της αναπνοής ώστε να αναπνεύσει ο πάσχων.Ονομάζεται κεντρική άπνοια ακριβώς επειδή σχετίζεται με την λειτουργία του κεντρικού νευρικού συστήματος.
Το σύνδρομο άπνοιών κατά τον ύπνο (ΣΑΥ) αποτελεί πια μια “σχεδόν” επιδημία, ειδικά στον δυτικό κόσμο. Ενώ παλαιότερα το ΣΑΥ αφορούσε περίπου το 5% – 6% των ανδρών και περίπου το 2% – 3% (κυρίως) των προεμμηπαυσιακών γυναικών, νεότερα δεδομένα ανεβάζουν τα ποσοστά ακόμη και στο 10-15% (ειδικά στους άνδρες). Μετά την εμμηνόπαυση το ποσοστό των πασχόντων γυναικών αυξάνεται πιθανότατα λόγω της αύξησης του σωματικού τους βάρους (και της εναπόθεσης αυτού γύρω από τον θώρακα, όπως δηλαδή και συμβαίνει και τους άνδρες), αλλά και λόγω της ορμονικής αλλαγής Άπνοιες στον ύπνο μπορεί να εκδηλώνουν άτομα όλων των ηλικιών, συμπεριλαμβανομένων των νηπίων και των παιδιών, ενώ τα ποσοστά αυξάννονται κυρίως μετά τα 35 έτη. Άπνοιες εκδηλώνουν πιο συχνά, άτομα υπέρβαρα και παχύσαρκα (ιδιαίτερα με κοιλιακή παχυσαρκία), με παχύ και κοντό λαιμό, με μικρογναθία ή/και οπισθογναθία και άτομα με άλλες δομικές ανωμαλίες που μειώνουν τη διάμετρο των αεραγωγών (π.χ. δυσμορφίες της μαλακής υπερώας, της σταφυλής κλπ.).
Συντηρητική θεραπεία:
Σε ήπιες περιπτώσεις ΣΑΥ, η συντηρητική θεραπεία μπορεί να είναι το μόνο που χρειάζεται. Υπέρβαρα άτομα μπορούν να επωφεληθούν από την απώλεια βάρους. Ακόμη και μια απώλεια βάρους 10% μπορεί να μειώσει τον αριθμό των συμβάντων άπνοιας για τους περισσότερους ασθενείς. Τα άτομα με άπνοιες θα πρέπει να αποφεύγουν τη χρήση του αλκοόλ και υπνωτικών χαπιών, τα οποία κάνουν το αεραγωγό πιο πιθανό να χαλαρώσει κατά τη διάρκεια του ύπνου και να προκληθεί απόφραξη, παρατείνοντας έτσι τις περιόδους άπνοιας. Επίσης σε ήπιες ή και μέτριες περιπτώσεις, δύνανται να χρησιμοποιηθούν ενδοστοματικά οδοντιατρικά προθέματα (Mandibular Advancement Devices – MAD), τα οποία και προκαλούν προέκταση της κάτω γνάθου και συνεπώς αυξάνουν τη δίοδο, όταν οι αεραγωγοί παρουσιάζουν στένωση ή απόφραξη.
Περίπου το 50% των ενηλίκων βιώνουν περιστασιακές εξάρσεις αϋπνίας, ενώ περίπου το 10-25% του πληθυσμού στο δυτικό κόσμο πάσχει από χρόνια αϋπνία. Η αϋπνία είναι περίπου δύο φορές πιο συχνή στις γυναίκες και στους ηλικιωμένους.
Αυτά περιλαμβάνουν υπνηλία κατά τη διάρκεια της ημέρας, γενική κόπωση, εκνευρισμό και ευερεθιστότητα, προβλήματα συγκέντρωσης ή μνήμης και μειωμένες επιδόσεις και δεξιότητες στην εργασία ή στο σχολείο. Η χρόνια στέρηση υπνου και η αϋπνία συνδέονται με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης (ή δύσκολης συμμόρφωσης/αντιμετώπισης) με καρδιαγγειακά νοσήματα (σακχαρώδη διαβήτη, καρδιακά και εγκεφαλικά επεισόδια, μεταβολικό σύνδρομο και παχυσαρκία), ενώ συνδέονται και με μειωμένο προσδόκιμο επιβίωσης.
Συχνά, τα πρώτα σημάδια του ΣΑΥ δεν αναγνωρίζονται από τον ασθενή, αλλά από τον/τη σύντροφο στο κρεβάτι. Κάποιοι από τους πάσχοντες μπορεί να μην έχουν προβλήματα ύπνου. Τα πιο κοινά συμπτώματα του ΣΑΥ είναι:
• Έντονο ροχαλητό
• Αίσθημα μη αποδοτικού ύπνου
• Ημερήσια υπνηλία ή κόπωση
• Ανησυχία κατά τη διάρκεια του ύπνου
• Ξαφνική αφύπνιση με αίσθηση λαχανιάσματος ή πνιγμού
• Ξηροστομία ή πονόλαιμο μετά την αφύπνιση
• Πνευματική δυσλειτουργία, όπως η δυσκολία συγκέντρωσης, προσοχής, απώλεια μνήμης ή ευερεθιστότητα
• Νυχτερινή εφίδρωση και νυκτερινή συχνουρία
• Σεξουαλική δυσλειτουργία
• Πονοκεφάλους ειδικά στην πρωινή αφύπνιση
Οι έχοντες κεντρικές άπνοιες συνήθως δε ροχαλίζουν.Αναφέρουν πιο συχνά επαναλαμβανόμενες αφυπνίσεις ή αϋπνία, όπως και το αίσθημα πνιγμού κατά την αφύπνιση.
Τα συμπτώματα στα παιδιά μπορεί να μην είναι τόσο προφανή:
• Κακή σχολική επίδοση
• Νωθρότητα ή υπνηλία (συχνά παρερμηνεύονται ως τεμπελιά στην τάξη)
• Ημερήσια αναπνοή από το στόμα και δυσκολία στην κατάποση
• Προς τα έσω κίνηση του θώρακα κατά την εισπνοή
• Ασυνήθιστες θέσεις ύπνου, όπως να κοιμάται επάνω στα χέρια και τα γόνατα, ή σε θέση υπερ επέκτασης του λαιμού
• Υπερβολική εφίδρωση τη νύχτα
• Διαταραχές μάθησης και συμπεριφοράς
• Νυχτερινή ενούρηση
Το ΣΑΥ εάν αφεθεί χωρίς θεραπεία, μπορεί να οδηγήσει σε μια σειρά προβλημάτων υγείας, όπως υπέρταση, αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια, αρρυθμίες, στεφανιαία νόσος, μυοκαρδιοπάθεια (διεύρυνση του μυϊκού ιστού της καρδιάς), συμφορητική καρδιακή ανεπάρκεια, διαβήτης κλπ. Επιπλέον, χωρίς θεραπεία το ΣΑΥ μπορεί να είναι υπεύθυνο για ατυχήματα στην εργασία, στον χειρισμό μηχανημάτων ή στην οδήγηση, καθώς και για τις χαμηλές σχολικές επιδόσεις σε παιδιά και εφήβους λόγω της σοβαρής ημερήσιας υπνηλίας που προκαλεί συνήθως.
Η διάγνωση του ΣΑΥ είναι σχετικά απλή, με βάση το ιστορικό του ύπνου και μια ολονύχτια μελέτη ύπνου που ονομάζεται πολυπαραμετρική μελέτη ύπνου. Η πολυπαραμετρική μελέτη ύπνου γίνεται στο εργαστήριο ύπνου υπό την άμεση επίβλεψη ενός εκπαιδευμένου τεχνολόγου. Κατά τη διάρκεια της μελέτης, καταγράφονται η πλειονότητα των λειτουργιών του σώματος, όπως η δραστηριότητα του εγκεφάλου, οι κινήσεις των ματιών, η μυϊκή δραστηριότητα, ο καρδιακός ρυθμός, η αναπνοή, η ροή του αέρα και τα επίπεδα οξυγόνου στο αίμα. Μετά την ολοκλήρωση της μελέτης, ο αριθμός των επεισοδίων διακοπής ή σοβαρής μείωσης της αναπνοής καταγράφεται και η σοβαρότητα του προβλήματος ταξινομείται ως ήπιο, μέσης βαρύτητος ή βαρύ ανάλογα με τον αριθμό των διακοπών της αναπνοής ανά ώρα ύπνου. Σε ορισμένες περιπτώσεις, μία πολλαπλή δοκιμασία λανθάνοντος χρόνου έλευσης ύπνου εκτελείται την ημέρα μετά τη νυκτερινή πολυπαραμετρική μελέτη ύπνου, με σκοπό να μετρηθεί ο χρόνος που απαιτείται για να αποκοιμηθεί κάποιος. Σε αυτή τη δοκιμασία, οι ασθενείς έχουν πολλές ευκαιρίες για να κοιμηθούν κατά τη διάρκεια της ημέρας, όταν κανονικά πρέπει να είναι ξύπνιοι. Εάν έχετε συμπτώματα που μπορεί να υποκρύπτουν παρουσία ΣΑΥ, ο γιατρός σας μπορεί να σας ζητήσει να κάνετε μια αξιολόγηση ύπνου σε ένα κέντρο διαταραχής του ύπνου.
Συντηρητική θεραπεία: Σε πολύ ήπιες περιπτώσεις ΣΑΥ, η συντηρητική θεραπεία μπορεί να είναι το μόνο που χρειάζεται. Υπέρβαρα άτομα μπορούν να επωφεληθούν από την απώλεια βάρους. Ακόμη και μια απώλεια βάρους 10% μπορεί να μειώσει τον αριθμό των συμβάντων άπνοιας για τους περισσότερους ασθενείς. Τα άτομα με άπνοιες θα πρέπει να αποφεύγουν τη χρήση του αλκοόλ και υπνωτικών χαπιών, τα οποία κάνουν το αεραγωγό πιο πιθανό να χαλαρώσει κατά τη διάρκεια του ύπνου και να προκληθεί απόφραξη, παρατείνοντας έτσι τις περιόδους άπνοιας. Επίσης σε ήπιες περιπτώσεις, δύνανται να χρησιμοποιηθούν ενδοστοματικά οδοντιατρικά προθέματα, τα οποία και προκαλούν προέκταση της κάτω γνάθου και συνεπώς αυξάνουν τη δίοδο, όταν οι αεραγωγοί παρουσιάζουν στένωση ή απόφραξη.
Μηχανική θεραπεία: Η συνεχής θετική πίεση αεραγωγών (CPAP) είναι η θεραπεία εκλογής για τα περισσότερα άτομα με αποφρακτική άπνοια ύπνου. Με την CPAP, εφαρμόζεται μια μικρή μάσκα συνήθως στη μύτη και σπανιότερα και στο στόμα. Η CPAP μέσω ενός μικρού σωλήνα παρέχει αέρα στην μάσκα σε ρυθμιζόμενη πίεση ανάλογης της ανάγκης που έχει ο ασθενής για να διατηρεί παντοτε ανοικτούς τους αεραγωγούς, οι οποίοι παρουσιάζουν απόφραξη κατά τη διάρκεια του ύπνου. Η πίεση είναι σταθερή και συνεχής.